Moritz Hadda

---

Życiorys

Moritz Hadda przyszedł na świat w żydowskiej rodzinie w Koźlu, w którym spędził swoje dzieciństwo. Jego ojcem był kupiec Martin Hadda (1859–1943), a matką Bertha z domu Juliusburger (1857–1939). W rodzinie Hadda znaleźli się także inni utalentowani członkowie, w tym starszy brat Siegmund (1882–1977), który z wykształcenia był chirurgiem, oraz młodszy brat Albert (1892–1975), który podobnie jak Moritz wybrał karierę architekta. Warto wspomnieć, że ich kuzynem był znany artysta malarz i architekt wnętrz Heinrich Tischler (1892–1938). Na początku XX wieku Hadda przeniósł się z rodziną do Wrocławia.

W latach 1911–1913 Hadda kształcił się w Państwowej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu, gdzie jego nauczycielem był Hans Poelzig. W roku 1917 Moritz nawiązał współpracę z Wilhelmem Ludwigiem Schlesingerem, zakładając wspólne biuro architektoniczne, nazwane Hadda & Schlesinger. Biuro to zrealizowało szereg projektów, obejmujących zarówno budynki mieszkalne, jak i wnętrza sklepów oraz miejsc rozrywkowych. Niestety, biuro zakończyło swoją działalność w 1928 roku.

Od 1925 roku Hadda był członkiem grupy roboczej Das Junge Schlesien, która zrzeszała architektów i artystów o awangardowych poglądach. Również w tym samym roku przystąpił do Niemieckiego Związku Architektów – Bund Deutscher Architekten. W latach 1925-1930 obejmował stanowisko kierownika jednego z działów policji budowlanej we Wrocławiu, zajmując się kolorystyką budynków oraz ich estetyką.

W 1929 roku Hadda uczestniczył w ważnej wystawie zorganizowanej przez śląski oddział Werkbundu, która nosiła tytuł Mieszkanie i Miejsce Pracy. Stworzył na tę okazję projekty trzech zachowanych do dziś domów jednorodzinnych w osiedlu wzorcowym – dwa z nich w zabudowie szeregowej oraz jeden wolnostojący. Dodatkowo, Hadda opracował wzorcową ulicę handlową, która była prezentowana w terenach wystawowych wokół Hali Stulecia.

Jednak po dojściu nazistów do władzy Moritz Hadda stanął w obliczu wielu trudności. Z uwagi na swoje pochodzenie, tak jak inni Żydzi, doświadczał dyskryminacji, a jego działalność architektoniczna została drastycznie ograniczona. Od tej pory mógł realizować głównie projekty na zlecenie gminy żydowskiej oraz organizacji żydowskich. Jego życie zakończyło się tragicznie podczas pierwszej akcji deportacji wrocławskich Żydów, która odbyła się w listopadzie 1941 roku, kiedy to Hadda został aresztowany w swoim mieszkaniu o godzinie szóstej rano 21 listopada.

Transport liczący w sumie 935 osób wyruszył z Wrocławia 25 listopada, a wśród deportowanych byli także Walter Tausk oraz Willy Cohn. Do Kowna przybyli 29 listopada, gdzie wszyscy zostali zamordowani w forcie XI miejscowej twierdzy tego samego dnia. Na cmentarzu żydowskim przy ulicy Lotniczej znajduje się tablica poświęcona Moritzowi Hadda, umieszczona na grobowcu jego rodziny, w hołdzie jego pamięci.

Działalność

Moritz Hadda był uznawanym architektem, którego dorobek zawiera wiele znaczących realizacji na przestrzeni lat. Wśród jego najważniejszych projektów można wymienić:

• 1922 – adaptację kamienicy czynszowej na biurowiec towarzystwa ubezpieczeń Karlsruher Lebenversicherung przy ul. Bałuckiego 2 we Wrocławiu, w partnerstwie ze Schlesingerem,
• 1922 – przebudowę pałacu na Krzykach w rejonie ul. Korfantego, również ze Schlesingerem (obiekt nie istnieje),
• 1926 – projekt zespołu czterech kamienic czynszowych przy ul. Spiżowej 25–31, stworzony wspólnie z Schlesingerem (wszystkie kamienice nie istnieją),
• 1927 – drewniany dom wystawiony na wystawie budownictwa i sztuki ogrodowej w GuGALi w Legnicy,
• 1927 – kamienicę czynszową przy ul Legnickiej 183, wykonaną z Schlesingerem (budynek nie został zachowany),
• 1928 – kamienicę czynszową przy ul. Spiżowej 17 (nie istnieje),
• 1928 – kamienicę przy ul. Wejherowskiej 5/7 (obecnie nie istnieje),
• 1928 – kamienicę czynszową przy ul Legnickiej 175–177 (nie ma jej już),
• 1928 – dom jednorodzinny dla dra Siegmunda Haddy, brata architekta, mieszczący się przy ul. Sochaczewskiej 7 (obecnie znacznie przebudowany),
• 1929 – wzorcowy dom szeregowy nr 9–22 (sekcje 16 i 17) na wystawie WUWA przy ulicy Tramwajowej 18–20 we Wrocławiu,
• 1929 – wzorcowy dom jednorodzinny nr 36 na wystawie WUWA przy ulicy Zielonego Dębu 19,
• 1930 – kamienice znajdujące się przy ul. Wejherowskiej 9–11 (obiekt nie istnieje),
• 1931 – przebudowę kawiarni Café Torwache w budynku odwachu mieszczącego się przy ul. Świdnickiej,
• 1932 – dom jednorodzinny Gertrudy Wuttke zlokalizowany przy ul. Witelona 11,
• 1935 – renowację synagogi przy ul. Łąkowej,
• 1937 – dom wielorodzinny fundacji Östreicherów na rogu alei Pracy 43–45 oraz Hallera 151–153.

Literatura

Oto zestawienie literatury dotyczącej Moritza Haddy, który wywarł znaczący wpływ na architekturę Wrocławia i nie tylko. Poniżej znajdziesz szczegółowe źródła, które mogą posłużyć do dalszych badań na temat jego pracy oraz osiągnięć.

• Konstanze Beelitz, Niklas Förster: Breslau-Wrocław. Przewodnik po architekturze modernistycznej, Wrocław: Via Nova, 2006. ISBN 83-60544-52-2, brak numerów stron w książce.
• Anna Markowska: Hadda Moritz. W: Encyklopedia Wrocławia. Wyd. III, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 261. ISBN 83-7384-561-5.
• Jadwiga Urbanik: WUWA 1929-2009. Wrocławska wystawa Werkbundu, Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2009. ISBN 978-83-89262-55-4, brak numerów stron w książce.
• Myra Warhafting: Deutsche jüdische Architekten vor und nach 1933 – Das Lexikon: 500 Biographien, Berlin: Reimer Verlag, 2005. ISBN 34-96013-26-5, brak numerów stron w książce.
• p-d-e

Warto również zwrócić uwagę na wydarzenie zgromadzone pod hasłem „Mieszkanie i miejsce pracy” we Wrocławiu, które miało miejsce w roku 1929.

Tematyczna wystawa	Wystawa Wzorcowe gospodarstwo rolne Wzorcowe sanatorium dla dzieci na dzienny pobyt
Wzorcowe osiedle	Dom 1 Dom 2 Domy 3–6 Dom 7 Dom 8 Domy 9–22 Domy 23–25 Domy 26–27 Dom 28 Domy 29–30 Dom 31 Domy 32–33 Dom 34 Dom 35 Dom 36 Dom 37
Projektanci	Theo Effenberger Moritz Hadda Paul Häusler Paul Heim Albert Kempter Emil Lange Heinrich Lauterbach Ludwig Moshamer Adolf Rading Hans Scharoun Gustav Wolf

---

Oceń: Moritz Hadda

---